Wystawa "Rośliny i zwierzęta. Atlas historii naturalnej w epoce Linneusza"

Dlaczego natura?

 

Tęsknota za naturą staje się dziś tym mocniejsza, im bardziej krucha i narażona na unicestwienie jawi się nam ona. Kiedyś funkcjonująca jako pierwotna, trwała i dostępna na wyciągnięcie ręki, obecnie kojarzy się z zagrożonymi gatunkami, kurczącymi się zasobami i potrzebą ochrony tego, co jeszcze przetrwało. Wystawa Rośliny i zwierzęta. Atlasy historii naturalnej w epoce Linneusza odpowiada na te sygnały i przedstawia „wielkie piękno” przyrody, wciąż jeszcze możliwe do bezpośredniego doświadczania. – Wystawa „Rośliny i zwierzęta. Atlasy historii naturalnej w epoce Linneusza” to jedenasty wspólny projekt Międzynarodowego Centrum Kultury i Biblioteki Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, a zarazem pierwszy z Instytutem Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk. Nasza ekspozycja jest okazją do przypomnienia jednej z najważniejszych (a ciągle nie dość dostępnej dla publiczności) kolekcji sztuki graficznej, którą szczyci się Kraków, a jednocześnie stanowiącą o wyjątkowości dziedzictwa kulturowego naszego miasta. Poprzez tę wystawę chcemy również podkreślić fakt, iż dziedzictwo naturalne, w taki sam sposób jak to kulturowe, jest nieodnawialnym zasobem nas wszystkich – wyjaśnia Agata Wąsowska-Pawlik, dyrektorka MCK.

 

Kolekcja jest unikatowa zarówno ze względu na niezwykły poziom artystyczny, jak i obecność wielu publikacji powszechnie uznawanych za kamienie milowe europejskiej historii naturalnej, w tym najsłynniejszych i najwybitniejszych graficznie albumów ornitologicznych i botanicznych tworzonych od XVI do XIX wieku. Stan zachowanych dzieł jest tak doskonały, że trudno oprzeć się wrażeniu, iż obcujemy z materiałem niemal takim samym, jak odbiorcy w czasach jego powstania. Od zachwytu do wiedzy Choć podstawowym przeznaczeniem atlasów historii naturalnej było zastosowanie naukowe, to kunszt rytowników i drukarzy oraz niezwykła precyzja wykonania, a także estetyczna stylizacja przemawia za tym, by uznać je za autonomiczne dzieła sztuki. Wybór prac dokonany z myślą o prezentowanej w MCK wystawie dotyka współczesnych kontekstów: ekologii, powrotu do uważnego zainteresowania naturą, zdrowego żywienia i diety czy też ogólnie – trendów slow-life. – Prezentując te obrazy natury, stawiamy sobie dwa pytania. Po pierwsze: dlaczego właśnie przyroda? Grafika nowożytna pozostaje zatopiona w czerniach i szarościach. Kolorowane są jedynie części nakładów. Zresztą często niedbale, nieudolnie. Tymczasem w XVIII wieku niespodziewanie zakwita rynek ilustracji przyrodniczej. Żaden inny element świata widzianego nie został wówczas opracowany z takim nakładem środków i talentu. Pytanie drugie dotyczy konsekwencji kontemplacji tych dzieł. Czy zaspokajana setkami obrazów ciekawość zmienia relacje człowieka ze światem zwierząt i roślin? Czy otwiera na dalszą eksplorację obcego świata, czy dzięki niej zaczynamy go szanować? – zastanawia się współkurator ekspozycji dr Anna Olszewska.

 

Co pokazują wyjątkowego?

 

Na bogatą ekspozycję składa się ponad 40 atlasów flory i fauny (zarówno otwarte woluminy, jak i luźne karty), niemal 400 prac z wizerunkami ryb, ponad 90 oryginalnych wielkoformatowych plansz z przedstawieniami ptaków i roślin. Pokazane zostaną w większości nigdy nieprezentowane zachwycające edytorsko grafiki i teki, w tym m.in. prace znanej przyrodniczki Marii Sibylli Merian, Georges’a Cuviera, Eleazara Albina, François Levaillanta czy słynne dzieło Ulissesa Aldrovandiego. – Wspomniane dzieła ustaliły w pewnym momencie wyrafinowany standard i niemal ponadczasowy styl ilustracji przyrodniczej, która pod pewnymi względami wciąż ujawnia przewagę nad fotografią. Badacz, malarz, rysownik, a wreszcie rytownik i kolorysta tworzyli wspólnie precyzyjną, zdecydowaną wypowiedź. Była to komunikacja między ludźmi, wymiana uwag, której nie zna obiektyw, nawet wspomagany sztuczną inteligencją – wyjaśnia kurator Krzysztof Radoszek. W tym celu pracowano na efektach wizualnych, które sprawiły, że rośliny i zwierzęta do dziś wydają się prawdziwsze i bardziej barwne niż ich naturalne pierwowzory. Hiperrealistyczne ręcznie kolorowane ryciny oraz najwyższej próby barwne miedzioryty o wyjątkowej maestrii wykonania przedstawiają nie tylko subtelne, drobiazgowo wyrysowane kwiaty, swojskie gatunki zwierząt, ale również majestatyczne portrety egzotycznych ptaków, niezliczone kształty ryb i niepowtarzalne barwne wzory motyli. Współczesnym aranżeryjnym uzupełnieniem ekspozycji są tapety, grafiki i meble, bazujące na faksymilach przedstawianych rycin.

 

Działy wystawy

 

W duchu tablic z dawnych encyklopedii Larousse’a prace na wystawie zestawiono w czterech odsłonach, a opowieść biegnie na przełaj granic, wskroś stuleci, w poprzek bibliotecznych katalogów. Prolog ekspozycji to Ostęp, gdzie uwaga skupiona jest na najbliższych, rodzimych gatunkach, które można obserwować i identyfikować w naszej strefie klimatycznej. Kolejna sala jest podróżą w egzotyczne Zamorze, pełne rajskich ptaków, motyli i roślin, odkrywanych podczas wypraw i naukowych ekspedycji w odległe zakątki, odnajdywanych w dżungli lub pod wodą. Ogromny zbiór kilkuset wizerunków ryb zachwyci nie tylko akwarystów. Dział Stół prowokuje do pytań i stanowi zachętę do dyskusji o rolnictwie, współczesnych dietach i globalnym wymiarze tych kwestii. Epilog wystawy to Ogród, ukazujący bogactwo świata roślin ozdobnych, ów szczególny obszar na pograniczu natury i kultury, a zebrane obrazy mogą nawet zainspirować do podejmowania własnych prób ogrodniczych. Choć wystawa Rośliny i zwierzęta… ma charakter interdyscyplinarny – wychodząc od historii sztuki, zapewnia jednocześnie walory poznawcze i edukacyjne – nie jest w żadnym stopniu wezwaniem do mobilizacji wobec widma klimatycznej katastrofy, ani tym bardziej wykładem historii nauk przyrodniczych. Jest przeznaczona dla osób, które lubią kontakt z przyrodą, szanują czas poświęcony jej eksploracji oraz mogą docenić kunszt znakomitych dzieł graficznych. Dzięki temu kierowana jest do bardzo szerokiego grona odbiorców: od tradycyjnych miłośników sztuki, przez pasjonatów przyrody, aż po profesjonalnych przyrodników oraz osoby o świadomości ekologicznej.

 

Program wydarzeń towarzyszących dostępny na: https://mck.krakow.pl/